Hermen van de Minkelis over lessen van slopers

Welkom bij de 8^e post in de reeks lessen van slopers. Deze week wordt uiteengezet welke product- en ontwerpeigenschappen de grootste obstakels vormen voor het hergebruiken van betonnen gevelelementen. Een zeer concrete toepassing van de methodiek die in de vorige post is uitgelegd. Dit voorbeeld komt uit het onderzoek Intrinsiek Circulair. Daarover eerst een korte toelichting.

Intrinsiek Circulair

In een consortium met diverse partners wordt gewerkt aan een methode om ontwerpen met tweedehands bouwelementen te stroomlijnen. Zoals je in post 6 hebt kunnen lezen, is dit uitdagend. Een goed systeem voor informatiemanagement is een belangrijk deel van de oplossing. In de methode waar we aan werken, worden circulaire opties tijdens de ontwerpfase afgewogen op basis van onder anderen kosten en milieu-impact.

Bij Intrinsiek Circulair worden real-life voorbeelden geanalyseerd van projecten die zijn afgebroken en elders worden opgebouwd. Voorbeelden hiervan zijn de Tijdelijke Rechtbank in Amsterdam en Prinsenhof 3 in Arnhem. Naast de vraag hoe je met tweedehands producten moet ontwerpen, valt uit deze cases veel te leren over product- en ontwerpeigenschappen die toekomstig hergebruik beïnvloeden. Voor deze Slooples is daarom extra aandacht besteed aan de Prinsenhof in Arnhem.

Remontage van Prinsenhof 3 in Arnhem

Lagemaat is momenteel bezig met de demontage van de betonnen elementen uit het gebouw. Dit gebeurt met veel precisie omdat de elementen intact moeten blijven. Ze worden binnenkort namelijk elders in Nederland opnieuw toegepast. Het gaat om geveldelen, kanaalplaten, delen van de kern en talloze andere producten die een herbestemming krijgen.

Na een rondleiding op de slooplocatie heb ik Arend van de Beek, van Lagemaat, geïnterviewd om in kaart te brengen welke stappen in het demontageproces de meeste (en minste) impact hebben op de kosten en welke product- en ontwerpeigenschappen daaraan ten grondslag liggen. Hieruit volgen aanbevelingen voor herbruikbaardere betonnen gevelelementen.

Bevindingen

Fysiek is het gewoon mogelijk om de gevelelementen te remonteren. De herbruikbaarheid is verder vooral afhankelijk van de (financiële) voordelen en nadelen t.o.v. reguliere sloop. Hier wordt uitgebreid gekeken naar de invloed van product- en ontwerpeigenschappen die het hergebruikproces nadelig beïnvloeden (of juist niet). Eerst wat aanvullende informatie:

Ontwerpeigenschappen

In de vorige post is een overzicht getoond van producteigenschappen die de aantrekkelijkheid van hergebruik beïnvloeden. Tijdens het gesprek over de Prinsenhof zijn er ook ontwerpeigenschappen besproken die hier invloed op hebben. Die eigenschappen hebben meer te maken met de samenhang van producten. Hieronder volgt een overzicht van deze ontwerpeigenschappen.

Invloed van product- en ontwerpeigenschappen op het hergebruikproces van de gevelelementen

Hieronder is een matrix weergegeven met kruisverbanden tussen de hergebruikstappen en de eerdergenoemde product- en ontwerpeigenschappen die deze stappen duur maken (of juist niet). De stappen die donker zijn weergegeven (links) kwamen in het gesprek naar voren als invloedrijk. De eigenschappen die door Arend zijn genoemd zijn groen (positief) of rood (negatief) gemarkeerd. Als aanvulling zijn er op eigen inzicht aanvullende eigenschappen tussen haakjes weergegeven.

Het resultaat van de oefening is een overzicht met product- en ontwerpeigenschappen die relevant zijn voor de (financiële) aantrekkelijkheid van het hergebruiken van betonnen gevelelementen. Om te beginnen een aantal voordelige eigenschappen:

Verder zijn er een hoop product- en ontwerpeigenschappen die hergebruik van betonnen geveldelen juist minder aantrekkelijk maken. Indirect zijn dit de eigenschappen waar ontwerpers in het vervolg beter over na moeten denken.

Dat er bij dit project voor hergebruik is gekozen, suggereert dat de voordelen en nadelen van hergebruik voor Lagemaat beter uitpakten dan bij reguliere sloop. Kosten voor bijvoorbeeld het BIM-model kunnen worden gespreid omdat de vloeren en de kern ook worden hergebruikt; er wordt flink bespaard op de inkoop van materialen voor de nieuwbouw; daarnaast is het met oog op de toekomst waardevol om ervaring op te doen met dit soort projecten.

Aanbevelingen voor toekomstig hergebruik.

Dat de keuze voor hergebruik voor Lagemaat goed uitpakt, neemt niet weg dat het ten opzichte van reguliere sloop veel inzet vereist. Slimmer ontwerpen zorgt ervoor dat hergebruik in meer situaties (en voor meer slopers) haalbaar wordt en het daardoor vaker gebeurt. Op basis van de obstakels bij de Prinsenhof worden hier aanbevelingen gedaan voor een herbruikbaarder ontwerp:

• Uniformiteit. Zorg dat op zoveel mogelijk plekken in de gevel hetzelfde type element wordt toegepast. Hierdoor wordt plannen en ontwerpen voor een tweede leven makkelijker.
• Aanpasbaar. Zorg dat het zichtbare deel van de gevel eventueel vervangen kan worden. Het zou nog beter zijn als er gekozen wordt voor een systeem waarbij de vorm van een element later kan worden aangepast.
• Hanteerbaar. De aanwezigheid van een hijs lus is top! Zorg er ook voor dat alle elementen op een gangbare vrachtwagen vervoerd kunnen worden. Als aanvulling met betrekking tot transport is het ook beter om te kiezen voor lichtere materialen en een vorm die compacter ingeladen kan worden.
• Inzichtelijk. Een materiaalpaspoort en een demontagehandleiding schelen veel tijd in de voorbereiding; vooral bij constructief belangrijke elementen zoals dragende geveldelen.
• Constructief onbelangrijk. Hier ligt een uitdaging voor constructeurs: ontwerp gebouw zodanig dat ze zonder tijdelijke constructies uit elkaar gehaald kunnen worden.
• Losmaakbaar. Hoewel het vrij makkelijk ging om de elementen los te maken, moesten daarvoor wel de ankers worden doorgeslopen. Het is beter als de elementen zonder mutaties kunnen worden gedemonteerd. Dan hoeft er niet nagedacht te worden over een alternatieve bevestiging in het tweede leven.

Doorlopend onderzoek

Deze post is onderdeel van een onderzoek naar de herbruikbaarheid van bouwproducten. In de volgende post worden bevindingen gedeeld over een groter aantal producten, op basis van hetzelfde raamwerk. Einde 2022 volgt het laatste bericht uit deze reeks. Hiervoor zal een leidraad opgesteld worden met daarin alle slooplessen die over het afgelopen 1.5 jaar gedeeld zijn. Als je deze persoonlijk wilt ontvangen, kun je je via deze link aanmelden.