Welk handelingsperspectief is er om een lage MPG te realiseren? Deze vraag stond centraal tijdens een online Community of Practice over de Milieu Prestatie Gebouw (MPG). Een bijeenkomst die door het Cirkelstad leernetwerk provincies & gemeenten op touw is gezet. Tineke Beuker van het ministerie van BZK, David Anink van W/E adviseurs, Fanauw Hoppe van Flux Partners en Menno Schokker van Merosch bogen zich over dit vraagstuk. En volgens de laatste kan de MPG-lat momenteel echt lager of strenger dan de huidige norm. 

“Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in Nederland zet zich in voor circulair bouwen als een middel om de milieudruk van de gebouwde omgeving te verminderen.” Met deze woorden trapt Tineke Beuker, senior beleidsmedewerker Circulaire Bouweconomie bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de webinar af.

Verschillende beleidsmaatregelen worden ingezet om dit doel te bereiken, waaronder de voorbeeldrol van de Rijksoverheid, Rijkswaterstaat, ProRail en het Rijksvastgoedbedrijf. Die zetten hun inkoopkracht in voor circulair bouwen. “Daarnaast”, vertelt Beuker, “werken we aan het aanscherpen van de bouwregelgeving met betrekking tot milieuprestaties van gebouwen, evenals kennisontwikkeling en -overdracht op dit gebied.” 

Een aankomende brief, beloofd in december vorig jaar, wordt binnenkort uitgebracht en gaat volgens haar in op de verdere ontwikkeling van de milieuprestaties van gebouwen. Het doel is om de milieuprestaties van nieuwbouwwoningen tegen 2025 te verbeteren. “Daarbij is voor nieuwbouwwoningen een MPG van 0,5 het streven. Maar ook voor kantoren willen we naar een aanzienlijke verlaging van de milieuprestaties. En we gaan milieuprestatie-eisen voor andere gebouwen, zoals ziekenhuizen en scholen opstellen.” 

CO2-indicator 

Hoewel verder onderzoek nodig is, kijkt het ministerie nog naar een indicator voor de CO2. Vanwege de lopende ontwikkelingen op Europees niveau, waarbij ze bezig zijn met een whole-life carbon ontwikkeling, wordt nu even pas op de plaats gemaakt. “In afwachting daarop wil Nederland nu geen afwijkende CO2-eis introduceren die de Europese commissie mogelijk gaat hanteren. Dit zou het moeilijker maken voor de bouwsector. We volgen de Europese ontwikkelingen op dat vlak nauwlettend.” 

Beuker benadrukt dat de invoering van strengere milieuprestatie-eisen afhankelijk is van de vorderingen van de Europese Commissie. Verwacht wordt dat het voornemen tot aanscherping eerder bekend zal zijn dan de daadwerkelijke invoering, die naar verwachting rond mei 2027 zal plaatsvinden. Nederland zal waarschijnlijk een overgangsperiode krijgen om de invoering voor te bereiden, afhankelijk van de duidelijkheid over de richting die de Europese Commissie opgaat. Wetgevingstrajecten vergen immers ongeveer anderhalf jaar voorbereidingstijd. 

Handvatten 

Praktische handvatten voor het realiseren van een MPG van 0,5: die vraag van de City Deal conceptueel bouwen is bij W/E Adviseurs neergelegd. David Anink, senior-adviseur bij de stichting W/E adviseurs nam in de webinar de aanwezigen mee in het onderzoek en de uitkomsten daarvan.

“Wat we hebben gedaan is niet alleen naar de plannen op papier gekeken, maar we zijn ook naar 10 verschillende projecten toe geweest en daar hebben we opnames gemaakt en gekeken naar wat er uiteindelijk echt gerealiseerd is.”  

5 circulaire strategieën 

De projecten zijn vervolgens langs de lat gelegd van 12 scenario’s die op basis van 5 circulaire strategieën zijn geformuleerd. Deze strategieën zijn:

• Benut het beschikbare;
• Gebruik hernieuwbouw;
• Minimaliseer de milieu-impact;
• Creëer voorwaarden lange cycli;
• Schep voorwaarden toekomstige cycli.

“Dus”, zo legt Anink uit, “bij bijvoorbeeld de eerste strategie, benut het beschikbare, hebben we 2 scenario’s gepakt. Enerzijds het laaghangend fruit. Bijvoorbeeld: wat betekent het als je gebruik maakt van tweedehands dakpannen of tweedehands deuren? Het andere scenario betreft het hergebruik van casco-onderdelen.”  

Uitgangspunt van deze exercitie is inzichtelijk maken welke effecten de scenario’s hebben op de MPG-score. “Uiteindelijk blijk dat je door optimaliseren goede resultaten kunt boeken. Door bijvoorbeeld de juiste producten te kiezen. De meeste winst is op dit moment te halen door heel systematisch alle producten en materialen langs te lopen die je het beste kan hebben.”

Een lage MPG is volgens Anink in elk geval te halen door een circulaire strategie in te zetten. “Wat ook fijn is, is dat meerdere wegen naar Rome leiden. Je hoeft ook niet voor één strategie te kiezen vaak is een combinatie zelfs beter.” Wel is het in zijn visie van belang dat het kiezen van een strategie zo vroeg mogelijk in het proces moet gebeuren. “En zet daar consequent op in en blijf monitoren op de MPG.” 

Juridische toetsing 

Dan is het woord aan Fanauw Hoppe, duurzaamheidsadviseur bij Flux Partners. Flux Partners houdt zich onder andere bezig met de juridische toetsing van Het Nieuwe Normaal. ‘Wat zijn de juridische mogelijkheden van het toepassen van een strengere MPG en MPG2 zoals opgenomen in Het Nieuwe Normaal (standaard in ontwikkeling voor circulair bouwen)?’

Hij start zijn bijdrage met de stelling ‘De zorgplicht van de overheid vereist (pro)actief handelen’. Een grote meerderheid van de aanwezigen is het met deze stelling eens.  “Voor mij is dit wel het vertrekpunt om de ruimte op te zoeken die er is, in plaats van ons vooral zorgen maken over wat de mogelijke beperkingen zijn. Tegelijkertijd hebben we keihard alle maatregelen nodig om überhaupt in de buurt te komen van de doelstellingen die we ons allemaal op CO2-reductie hebben gesteld.”  

Oplossingsrichtingen 

Hoppe wijst op de tegenstelling tussen het feit dat er geen strengere MPG-eisen worden gesteld dan in het Bouwbesluit staat terwijl de wens van Het Nieuwe Normaal is om juist strengere normen te hanteren. Hij licht 4 oplossingsrichtingen toe om toch invulling te geven aan een strengere MPG of bovenwettelijke eisen zonder in de knel te komen met de beperking die vanuit het Bouwbesluit geldt:

• De experimenteerbepaling;
• Contractueel anticiperen op een lagere MPG;
• Circulair tenderen met een mix van instrumenten;
• Het sluiten van een intentieovereenkomst of maken van prestatieafspraken.

Bij de experimenteerbepaling kan op 3 niveaus van bestaande regelgeving worden afgeweken. “Dat kan op projectniveau, gebiedsniveau en op gemeenschappelijk grondgebied. Bij het laatste kan het gaan voor bijvoorbeeld een hele gemeente. Zelfs op regioniveau zou je in het kader van de zorgplicht en proactief handelen zo’n aanvraag kunnen indien. Hoewel het ministerie wellicht terughoudend is vanwege de wens om de MPG uniform toe te passen, biedt de wetgeving die mogelijkheid wel. Uiteraard moet je de aanvraag wel goed onderbouwen.”

Op een vraag van één van de aanwezigen wat de slagingskans van zo’n aanvraag is zegt Hoppe: “Hoe meer je gaat experimenteren hoe beter. De kans om op projectniveau te mogen afwijken is vaak groter dan op het gebied of gemeenschappelijk grondgebied.” 

‘Het Nieuwe Normaal is de baseline voor het krijgen van experimenteerruimte’, is de tweede stelling die Hoppe naar voren brengt. “Het Nieuwe Normaal dekt met de verschillende indicatoren verschillende onderwerpen. Als nou één gemeente of één gebied experimenteerruimte vraagt en die wordt vervolgens getoetst langs de lat van Het Nieuwe Normaal, dan zou dat ook voor andere gemeenten en gebieden gelden. Natuurlijk moet er altijd ruimte voor maatwerk zijn maar het zou natuurlijk wel mooi zijn.” Ook hier gaat een meerderheid van de aanwezigen met Hoppe’s stelling mee.  

Anticiperen 

In de context van anticiperen op toekomstige lagere MPG- normen, gaat Hoppe nog op de 3 resterende oplossingen in:

• De eerste oplossing betreft het opnemen van deze normen in contracten en afspraken, zelfs als de bouw pas over een aantal jaren plaatsvindt.
• De tweede oplossing omvat het combineren van duurzaamheidseisen, zoals natuur inclusief bouwen, met de aangekondigde strengere MPG-normen.
• De derde oplossing betreft het gebruik van slimme en circulaire tenders bij gronduitgifte, waarbij de gemeente als monopolist de mogelijkheid heeft om strengere eisen op te leggen dan het bouwbesluit.

Hoppe benadrukt het belang van selectieprocedures en gunningscriteria die duurzaamheid stimuleren, inclusief lagere MPG-scores: “Deze aanpak biedt meer ruimte en keuzevrijheid aan ontwikkelaars, terwijl het voldoet aan de wettelijke vereisten van vrijwilligheid en gelijkwaardigheid.”

Handvatten 

Menno Schokker, senior-adviseur bij Merosch, gaat als laatste spreker in op de handvatten die er voor gemeenten zijn om voor circulaire woningbouw te tenderen en daarin een lagere MPG na te streven.

Schokker heeft voor tenderen voor circulaire woningbouw een handreiking geschreven. Voor deze handreiking heeft hij 11 projecten in kaart gebracht: ‘hoe is door de gemeente op verschillende vlakken uitgevraagd en wat voor plan komt er dan.’

Hij constateert dat in verschillende projecten circulaire oplossingen steeds prominenter worden en noemt 4 belangrijke aspecten die leiden tot lagere MilieuPrestatie Gebouwen (MPG) scores:

• Er wordt veel gebruik gemaakt van houtbouw en betonbouw met hoogwaardige en duurzame materialen.
• Er wordt compact gebouwd, wat betekent dat er een goede verhouding is tussen geveloppervlak en vloeroppervlak.
• Er wordt bewust omgegaan met glasoppervlak om energieverlies te beperken.
• Modulaire houtskeletbouw is in opkomst.

“Wanneer er wordt gevraagd naar zowel MPG als circulaire prestaties, zijn dit resultaten. Dat lijkt mij geen slechte zaak,” aldus Schokker. 

10 lessen 

Alle kennis en opbrengsten uit de 11 projecten heeft Schokker in de handreiking gebundeld en hebben geleid tot 10 lessen en 20 tips. 3 daarvan hebben betrekking op de MPG en die lichtte hij dan ook toe.

De eerste les is: de MPG is onlosmakelijk verbonden met de energieprestatie. “De tip die hierbij hoort is: vraag uit op de MPG altijd in combinatie met de energieprestaties en weeg voor 50 procent voor circulaire prestaties en 50 procent op energieprestaties.”

‘Denk na over de invloed van zonnepanelen in de MPG om eerlijk te vergelijken,’ is de tweede tip. “Mijn tip is om zonnepanelen in de MPG-berekening buiten beschouwing te laten. Of alleen de zonnepanelen meenemen die nodig zijn om minimaal BENG Bouwbesluit te halen.”

De laatste en derde les is dat de MPG-lat kan momenteel lager of strenger dan de huidige norm. “Als je een minimale grenswaarde van de MPG wil hanteren, doe dit dan 10 tot 15 procent lager dan het Bouwbesluit. Die ligt momenteel dus op 0,7. Je kan dat in tenders uitvragen en vervolgens beter belonen.”

Aan het eind van zijn prestatie heeft Schokker nog één laatste les: “Als je het hebt over tenderuitvragen moeten we meer gaan sturen. Niet alleen MPG, maar juist ook op de integratie met CO2 uitstoot.” 

Afsluiting 

De afsluiting van deze webinar is aan Thirza Monster  van Cirkelstad Leernetwerken. “Het was een bijeenkomst met veel informatie, maar ik denk ook met mooie haakjes voor verschillende woondeals waar de MPG 0,5 is opgenomen. Het is nog geen verplichting, maar er zijn mogelijkheden om daarop te sturen.” 

Meedoen 

Wil ook jij als gemeente of provincie deelnemen aan de leernetwerk om stappen te zetten in circulaire gebiedsontwikkeling? Neem dan contact op met Thirza Monster via of Bas Grol via .