Op donderdag 25 april kwamen we met Cirkelstad Utrecht samen voor een communitybijeenkomst bij Hof van Cartesius in Utrecht. Tijdens de bijeenkomst werd ingegaan op het Convenant Toekomstbestendig Bouwen. Het tekenen was een eerste stap. Het toe gaan passen in de praktijk is een belangrijke tweede. Johan Boterenbrood, Senior Adviseur Circulair Bouwen bij de gemeente Utrecht, deelde tijdens de bijeenkomst zijn ervaringen en inzichten van het gebruik van het convenant. In opmaat naar de volgende bijeenkomst van Cirkelstad Utrecht op 10 juli, een excursie naar Leeuwesteyn, spraken we Johan.

Na een bachelor bouwkunde, startte Johan Boterenbrood als Adviseur Bouwfysica. Anderhalf jaar later besloot verder te studeren; de master Sustainable Development. In 2017 werd hij Adviseur Duurzaam Bouwen bij de Gemeente Utrecht, in een periode dat thema’s als circulariteit en duurzame energie steeds belangrijk werden. “We wisten toen eigenlijk nog niet goed hoe we dat moesten aanpakken. We zijn gewoon begonnen. Een groot deel van ons werk bestond toen nog uit praten over wat circulair en duurzaam bouwen dan precies inhoudt. We hadden enkele koplopers in Utrecht, zoals het Hof van Cartesius. Deze projecten waren indrukwekkend, maar moeilijk op grotere schaal uit te voeren”, vertelt Johan.

Johan Boterenbrood, Senior Adviseur Circulair Bouwen bij Gemeente Utrecht

Circulariteit als hoofdtaak
Sinds drie jaar werkt Johan als Adviseur Circulair Bouwen in een klein team verspreid door de organisatie. Johan: “Ik heb circulariteit als hoofdtaak gekregen. Ter vergelijking: wij zijn met zes mensen, het thema energie is een programma met circa 150 mensen. De energietransitie bevindt zich al in de uitvoeringsfase, terwijl circulair bouwen nog een fase eerder zit. We gaan wel sneller door de transitie heen. Over tien jaar zullen we staan waar de energietransitie nu is.”

Duurzaam bouwen in Utrecht
Er gebeurt al een hele hoop op het gebied van circulair en duurzaam bouwen in de gemeente Utrecht. “In het begin waren er nog geen leidraden of richtingen. Het Nieuwe Normaal of het Convenant Toekomstbestendig Bouwen waren er nog niet. Een pionierstijd dus, met 100 verschillende definities over de circulaire economie. In onze tenders daagden we bouwers uit om iets met dit thema te doen”, vertelt Johan. “Vooral Leeuwesteyn is hiervoor een mooi voorbeeldproject: leren door te doen.”

Kleine ontwikkelaars een kans geven
Leeuwesteyn is een nieuwe, duurzame woonbuurt in Utrecht, waarover Johan ook tijdens de communitybijeenkomst van Cirkelstad Utrecht op 25 april vertelde. “In totaal komen er zo’n 1100 huur- en koopwoningen in het gebied, in verschillende prijscategorieën. Door de gemeente is destijds gekozen om de uitvraag op te knippen. We wilden ook de kleine ontwikkelaars een kans geven. Een iets arbeidsintensiever traject, maar wel de moeite waard blijkt,” vertelt Johan. De tenders zijn gestart in 2016, de laatste lopen nu. De eerste woningen zijn in 2019 opgeleverd.

Bron: utrecht.nl

Lappendekenachtige structuur
Johan: “Het gebied heeft een lappendekenachtige structuur. De nieuwste bouwblokken bevinden zich niet per se aan één kant, maar zijn verspreid. Wat opvalt, is dat de oudste blokken bestaan uit ruime, grote woningen, terwijl de nieuwere blokken kleinere woningen bevatten, die in verschillende prijscategorieën vallen. Dit heeft te maken met stijgende bouwkosten door de jaren heen; voor dezelfde prijs kreeg men vroeger meer woning.”

Bijzondere woonbuurt
“De buurt is bijzonder vanwege de ligging tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de A2. De snelweg zelf is ondertunneld en niet zichtbaar, maar dit zorgt wel voor een hoogteverschil van acht meter. Met verspringende blokken, schuine weggetjes en trappetjes benutten we dit hoogteverschil,” vertelt Johan. “Door het gebied loopt één autoweg, waarvan de aanleg circulair is opgezet. Het zand dat is gebruikt voor de ophoging van het gebied is lokaal opgehaald uit de Utrechtse Singel. Dit was al een overweging voordat circulariteit een grote trend werd. Een aantal bomen is ook herplant.”

Kansen voor duurzaamheidsthema’s
De fasering van de uitvragen bood ook kansen voor de duurzaamheidsthema’s. Johan vertelt: “Natuurinclusief en klimaatadaptief zijn thema’s die in die tijd ook ontwikkeld werden. De ontwikkeling van de velden en van de duurzaamheidthematiek kon zo tegelijk lopen. Van de politiek kregen we het mandaat om daar stappen in te zetten. In 2017 startten we eenvoudig in tenders met de vraag naar een visie op duurzaam en circulair bouwen, zonder verdere kaders. Partijen kwamen met losmaakbare bakstenen en losse tegeltjes. En hergebruikte plantenkas en fietsenrekjes. Maar wezenlijk anders bouwen was er nog niet bij. Dat is nu wel anders! Als je nu terugkijkt, is het in die zeven jaar snel gegaan. We hebben echt kunnen leren door te doen.”

Jaar	Uitvraag op duurzaam/circulair bouwen	Meetinstrument
2017	“Geef een visie op duurzaam en circulair bouwen”	Geen indicator circulair
2017 en 2018	“Geef een visie op aansluiting van ambities van duurzaam en circulair bouwen”	CPG indicator
2018 en 2019	“Visie op circulair, hoe die tot concrete maatregelen leidt, mate waarin die maatregelen bijdragen, mate waarin haalbaarheid overtuigt”	Geen indicator circulair
2019, 2020, 2021	“Inzet op materialen met lage milieubelasting, inzet op circulaire gebruiksfase, inzet op herbruikbaarheid na gebruiksfase”	MPG Schaduwprijs
2022+	“Inzet op innovatief biobased cf. City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen, aanpasbaarheid, herbruikbaarheid, haalbaarheid”	MPG, MIA/VAMIL regeling, volumepercentage biobased
2023+	Convenant Toekomstbestendig Bouwen	Convenant Toekomstbestendig Bouwen

Johan: “De eerste vijf jaar was een soort aanmodderen en pionieren. Door kennis, ervaring, prestatiescores en diverse tools kunnen we als gemeente de laatste jaren veel duidelijker richting geven. De markt heeft daar ook bij geholpen.”

Businesscase sluitend krijgen
“Om de businesscase sluitend te krijgen is soms een uitdaging”, vertelt Johan. “Er zijn diverse doelgroepen, gemengde woonvormen en verschillende prijsklassen in het gebied. Per blok zijn er andere mogelijkheden. Ook zijn de woningprijzen halverwege de tenders enorm gestegen. Dat zijn lastige gesprekken. Dan moeten ambities worden afgewogen tegen de prijs.”

Bron: utrecht.nl

Sterkere schouders dragen de zwaarste lasten
Johan: “Financieel wordt het meeste verdiend aan de grote woningen, waarbij de sterkere schouders dus de zwaarste lasten dragen. Dit zorgt ervoor dat ook de goedkopere woningen duurzaam kunnen zijn. Bij sociale woningbouw is dit nog een uitdaging, omdat het gebied op blokniveau niet gemengd is. Ongeveer een derde van het programma is sociaal, verdeeld over vijftien blokken. Dit betekent dat er vier of vijf sociale woonblokken zijn, wat voor een gemengd karakter zorgt. Qua architectuur doen deze woningen niet onder voor de rest. Iedereen in Leeuwesteyn kan in mooie woningen wonen.”

Diversiteit aan energieoplossingen
Gemeente Utrecht opteerde eerst voor stadsverwarming, maar door veranderende marktomstandigheden werd dat niet wijkbreed uitgelegd. Deze optie viel dus al weg tijdens de eerste tender. Johan: “In de volgende tenders konden we hier direct op reageren. We vroegen andere opties uit. We kregen een enorme reeks aan energieoplossingen: energie uit de bodem, lucht, warmtepomp, zonnepanelen die ook warmte leveren, windmolens in het dak, etc.”

Zoveel voordelen
“Circulair of biobased bouwen heeft zoveel voordelen, dat vind ik zo gaaf”, vertelt Johan. “Door het werken met hout kan er bijvoorbeeld vooraf meer geproduceerd worden. Op de bouwplaats hoeft dan alleen gemonteerd te worden. Dit is stiller voor de omgeving. Er is minder zwaar materieel nodig, wat leidt tot minder uitstoot. De gebouwen zelf zijn voor de gezondheid van de gebruikers ook beter. Denk aan een fijn binnenklimaat, PFAS en stikstof afvanging tijdens de groei van gewassen. Daarnaast een gunstig effect op de natuur en nieuwe verdienmodellen voor de boeren. Mensen die ermee werken vinden het ook veel fijner werken. Het raakt zó veel.”

Bron: utrecht.nl

Waardevolle community
Gemeente Utrecht is als partner van Cirkelstad betrokken bij de community Cirkelstad Utrecht. Johan: “Zowel vanuit eigen interesse als vanuit de Gemeente Utrecht ben ik lid bij Cirkelstad Utrecht. Het is nuttig om tijdens de communitybijeenkomsten te spreken met partijen die je normaal misschien minder spreekt. Terwijl deze partijen wel relevant zijn voor het vakgebied. Tijdens de bijeenkomsten zijn we open en transparant. Er zijn geen tegenstrijdige belangen, we willen hetzelfde. Dát vind ik het meest waardevol”, vertelt Johan.

Elkaar versterken
Johan: “Voor de ontwikkeling van Het Nieuwe Normaal (HNN) bijvoorbeeld, zijn we met overheden én marktpartijen samen in gesprek gegaan. Dat geeft een bijzondere energie, door de verschillende invalshoeken. Daarnaast brengt het kennis die je anders niet hebt. We streven dezelfde doelen na, maar hebben een ander soort speelveld. Bedrijven moeten winst maken, anders hebben ze geen bestaansrecht. Ook kunnen ze vaak sneller schakelen en zijn ze niet altijd afhankelijk van de politieke koers. Overheden kijken weer meer naar het algemene belang, de lange termijn en het grotere plaatje. Dit versterkt elkaar.”

De ontwikkeling van instrumenten
“De ontwikkeling van HNN helpt ons enorm. We hoeven het niet meer zelf te bedenken, maar plukken er de kansrijke indicatoren uit en plaatsen die in de aanvraag,” vertelt Johan. Ook het Convenant Toekomstbestendig Bouwen gebruiken we daarvoor. Soms zijn de indicatoren of prestatieniveaus nog te ambitieus of niet onderscheidend genoeg, maar daar werken we aan in een volgende versie.”

Op excursie naar Leeuwesteyn op 10 juli
Op woensdag 10 juli organiseren Cirkelstad Utrecht en Gemeente Utrecht een excursie naar Leeuwesteyn. Onder begeleiding van Liesbeth Groenveld en Johan Boterenbrood van de Gemeente Utrecht gaan we de tijdslijn van steeds betere resultaten samen bekijken. Een mooie gelegenheid om de ontwikkeling naar het Convenant Toekomstbestendig Bouwen en Het Nieuwe Normaal in de praktijk te zien.

Wil je daar ook bij zijn? Meld je hier aan.

Meer weten over Cirkelstad Utrecht? Neem dan contact op met Wytze Kuiper via onderstaande contactgegevens.